Η ανάπτυξη της ομιλίας και τη επικοινωνίας είναι πολύ σημαντική τόσο για το παιδί, όσο και για την οικογένειά του. Βοηθά στην ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων, την βελτίωση της αυτοεκτίμησης, την διευκόλυνση στο παιχνίδι και τις επαφές με τους συνομήλικους, αλλά ακόμη και στην καθημερινή ζωή, μέσω της αυτοεξυπηρέτησης, αφού το παιδί θα μπορέσει να εκφράσει τις επιθυμίες του, τις ανάγκες του, τους φόβους του, τον πόνο του και τα συναισθήματά του.

---

Η επικοινωνία με τα παιδιά ξεκινά από πολύ νωρίς, αρχικά, με μη λεκτικούς τρόπους, όπως ένα βλέμμα, ένα χάδι, το κλάμα, το γέλιο, η αγκαλιά. Τα μωρά αντιδρούν στην ήχο της φωνής των γονιών τους, δίνοντας έτσι ένα σημάδι επικοινωνίας. Αργότερα, αρχίζουν τα «βαβίσματα» και σιγά – σιγά, περνώντας από τα διάφορα αναπτυξιακά στάδια και χρησιμοποιώντας την μίμηση, καταφέρνουν να χρησιμοποιήσουν λεκτικούς τρόπους επικοινωνίας.
Παρακάτω αναφέρονται τα στάδια της φυσιολογικής ανάπτυξης ώστε να μπορείτε να θαυμάσετε και να πανηγυρίσετε την ανάπτυξη του παιδιού σας.

Να θυμάστε ότι τα στάδια ανάπτυξης που παρουσιάζονται εδώ αντιστοιχούν απλώς με το μέσο όρο. Όλα τα παιδιά αναπτύσσονται με ελαφρώς διαφορετικούς ρυθμούς και συχνά ή πρόοδος σε έναν τομέα μπορεί να προκαλέσει καθυστέρηση σε κάποιον άλλο. Μην ανησυχείτε ή στεναχωριέστε αν το παιδί σας δε φαίνεται να κάνει τα πάντα ακριβώς στις χρονικές περιόδους που αναφέρονται εδώ.

Στόχος του παρόντος άρθρου είναι η ενημέρωση κι όχι το να επιχειρήσετε να κάνετε «έλεγχο» στο παιδί σας. Σε περίπτωση που κάνετε κάτι τέτοιο θα προσπαθήσετε να διδάξετε το παιδί σας και με αυτόν τον τρόπο δε θα δημιουργήσετε τις κατάλληλες συνθήκες, ώστε να μπορέσει να αναπτύξει πλήρως το δυναμικό του.

Από 0 έως 3 μηνών

·         Κρυφογελά και γελά όταν παίζετε μαζί του.
·         Γουργουρίζει φτιάχνοντας έναν διαφορετικό αριθμό συλλαβών.
·         Ανταποκρίνεται περιστασιακά σε κάποιους ήχους∙ η συνομιλία έχει αρχίσει.
·         Σας δείχνει ότι το ενδιαφέρει πολύ η ομιλία. Συνήθως αρχίζει να αναζητά ομιλητές με το βλέμμα του.
·         Δείχνει το ενδιαφέρον του για άλλους ήχους.
·         Απολαμβάνει να ακούει μουσική και το δείχνει.
Από 3 έως 6 μηνών

·         Εκδηλώνει με κινήσεις του σώματος και εκφράσεις του προσώπου του ότι μπορεί και διακρίνει τις θυμωμένες από τις φιλικές φωνές.
·         Αρχίζει να αναγνωρίζει ορισμένες λέξεις που ακούει συχνά, όπως «μπαμπάς» ή «γεια».
·         Ανταποκρίνεται σε απλές παρακλήσεις ή οδηγίες όπως «Έλα να σε σηκώσω».
·         Δείχνει ότι γνωρίζει τι σημαίνει «όχι» και καμιά φορά σταματά αυτό που κάνει.
·         Διασκεδάζει με την παραγωγή ήχων και βαβίζει όταν είναι μόνο του αλλά και όταν βρίσκεται με άλλους..
·         Αρκετά συχνά αρχίζει ένα «διάλογο» με ήχους, και απευθύνεται ξεκάθαρα σε κάποιον με φωνοποίηση.

Από 6 έως 9 μηνών

·         Φωνάζει για να προκαλέσει την προσοχή σας.
·         Μιμείται τους ήχους και τα φωνητικά παιχνίδια που του κάνετε, όπως και τη χροιά της φωνής σας.
·         Καταλαβαίνει το «όχι» και το «γεια».
·         Βαβίζει παράγοντας μακρές ακολουθίες επαναλαμβανόμενων ήχων.
·         Σταματά συχνά αυτό που κάνετε όταν του λέτε «όχι» και «μη».
·         Αναγνωρίζει τα ονόματα ορισμένων γνωστών αντικειμένων και προσώπων.

Από 9 έως 12 μηνών

·         Προσπαθεί να «τραγουδήσει» μαζί με τη μουσική.
·         Αναγνωρίζει το όνομά του.
·         Αναγνωρίζει τα ονόματα αρκετών ατόμων και αντικειμένων, όσο παραμένουν οικεία τα συμφραζόμενα και οι περιστάσεις.
·         Κουνάει το κεφάλι του για να πει «όχι».
·         Χρησιμοποιεί από μια έως τρεις λέξεις.

Από 12 έως 16 μηνών
·         Χρησιμοποιεί έξι με οκτώ αναγνωρίσιμες λέξεις.
·         Κοιτάζει με ενδιαφέρον εικονογραφημένα βιβλία.
·         Κάνει χειρονομίες για να γνωστοποιήσει τις επιθυμίες του.
·         Κοιτάζει οικεία αντικείμενα ή άτομα όταν ακούει να αναφέρονται.

Από 16 έως 20 μηνών

·         Μιμείται ήχους που κάνουν τα ζώα, το πυροσβεστικό όχημα, το περιπολικό.
·         Επαναλαμβάνει μικρές φράσεις, όπως «Έλα, πάμε».
·         Δείχνει τα μαλλιά, τα αυτιά και τα παπούτσια της κούκλας, αν του το ζητήσουν.
·         Έχει ένα εύχρηστο λεξιλόγιο δέκα έως πενήντα λέξεων.
·         Μιμείται προτάσεις δύο ή τριών λέξεων και ορισμένους από τους φθόγγους που ακούει γύρω του.
·         Καταλαβαίνει τη σημασία ορισμένων ρημάτων, όπως «τρώω» και «κοιμάμαι».
·         Ξέρει σε τι αναφέρονται οι λέξεις «εσύ» και «εγώ».

Από 20 έως 24 μηνών

·         Καταλαβαίνει αρκετά μεγάλες και περίπλοκες προτάσεις.
·         Χρησιμοποιεί συστηματικά γύρω στις πενήντα λέξεις.
·         Συνδέει δύο λέξεις μαζί, ακόμη και τρεις σε κάποιες περιπτώσεις.
·         Χρησιμοποιεί αντωνυμίες, αλλά εξακολουθεί να τις μπερδεύει.

Από 2 έως  2 ½ χρονών

·         Χρησιμοποιεί διακόσιες ή και περισσότερες λέξεις.
·         Μιλάει στον εαυτό του για ό, τι συμβαίνει.
·         Κάνει ερωτήσεις για να μάθει το «τι» και το «πού».
·         Συνδυάζει τρεις λέξεις στη σειρά.
·         Αναφέρεται συχνά στον εαυτό του με το «εγώ» και το «εμένα».

Από 2 ½ έως 3 χρονών

·         Ακούει με μεγάλη ευχαρίστηση ιστορίες.
·         Καταλαβαίνει και ανταποκρίνεται σε σύντομες οδηγίες με τρεις σημαντικές λέξεις, όπως: «Άνοιξε το κουτί, βγάλε έξω το αυτοκίνητο και δωσ’ το στον μπαμπά».
·         Μιλάει για αυτό που συμβαίνει με μακρύ μονόλογο.
·         Παίρνει μέρος σε μια συζήτηση για κάτι που συνέβη.
·         Λέει το όνομά του και το επίθετό του.

Από 3 έως 4 χρονών

·         Γίνεται κατανοητό κι από ανθρώπους που δεν το γνωρίζουν.
·         Δίνει μια συγκροτημένη περιγραφή κάποιων πρόσφατων γεγονότων.
·         Λέει την ηλικία και τη διεύθυνσή του.
·         Κάνει άπειρες ερωτήσεις.
·         Ακούει και αφηγείται μεγάλες ιστορίες.
·         Χρησιμοποιεί τη γλώσσα για συναλλαγές και διαπραγματεύσεις.
·         Χρησιμοποιεί λέξεις όπως «ευχαριστώ», «παρακαλώ» για να διευκολύνει την αλληλεπίδραση με τους άλλους.

Από 4 έως 5  χρόνων
·         Αναγνωρίζει βασικά σχήματα.
·         Ρωτάει «ποιος;», «γιατί;».
·         Χρησιμοποιεί σύνθετες προτάσεις.
·          Προφέρει σωστά σχεδόν όλα τα σύμφωνα εκτός από λ/ρ/σ.
·         Μιλάει χωρίς σοβαρά γραμματικά και συντακτικά λάθη.
·         Χρησιμοποιεί προτάσεις 4-5 λέξεων.
·         Περιμένει τη σειρά του για να μιλήσεις.
·         Μετράει τουλάχιστον ως το 5.
·         Μπορεί να ενώσει δύο προτάσεις με το «και».
·         Μπορεί να κάνει ερώτηση, να προστάξει, να εκφράσει άρνηση. 

Από 5 έως 6  χρόνων
·         Προφέρει όλα τα σύμφωνα και τα συμπλέγματά τους καθαρά (ξ/ψ/σ/τσ/στ).
·         Γνωρίζει βασικές αντίθετες έννοιες («μεγάλο» / «μικρό», «μαλακό» / «σκληρό»).
·         Αναπαράγει μια ιστορία με τη βασική της πλοκή.
·         Κατανοεί τις έννοιες «ίδιο» / «διαφορετικό».
·         Χρησιμοποιεί σύνθετες προτάσεις.
·         Κάνει ερωτήσεις για να αποκομίσει πληροφορίες.
·         Χρησιμοποιεί τους γραμματικούς χρόνους μέλλοντα, αόριστο, ενεστώτα.
·         Μπορεί να κατανοήσει και να χρησιμοποιήσει χρονικές έννοιες, όπως «σήμερα», «αύριο», «χθες».
·         Χρησιμοποιεί γύρω στις 2.200 λέξεις
·         Μπορεί να αφηγηθεί μια ιστορία δίνοντας την αρχή – μέση – τέλος.

Από 7 έως 11 χρόνων
·         Αποκτά λογική σκέψη.
·         Εκφράζεται διαφορετικά στο γραπτό από τον προφορικό λόγο. 
·         Μπορεί να προσαρμόσει τον τρόπο που μιλάει με βάση την ηλικία, το επίπεδο, τις γνώσεις, τη σχέση του με το συνομιλητή.    

Βιβλιογραφία:
·         Ward Sally (2004). Μαθαίνω το παιδί μου να μιλάει. Μετάφραση: Μαρία Παππά. Αθήνα. Εκδόσεις Λιβάνη.
·         Μπαλτάς Σπύρος. Εταιρεία Συμβουλευτικής & Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Παιδιού και Οικογένειας. Ε.ΣΥ.Ψ.Υ.Π.Ο.